Nói hoặc im lặng đều phải đúng nơi, đúng lúc, đúng người và chỉ sử
dụng khi thực sự cần thiết. Lời nói có thể là lưỡi gươm, mà gươm chưa dùng thì cứ để trong bao...
1. Khi người khác buồn phiền, đau khổ.
Biết vui với người vui, buồn với người buồn. Đó là động thái của người
có giáo dưỡng, tri thức, biết điều, biết cư xử và thấu cảm. Không gì vô
duyên hơn khi người khác khóc mà mình lại cười – hoặc ngược lại. Sự
“lệch pha” đó khả dĩ khiến chúng ta trở nên lố bịch, hợm hĩnh và kiêu
ngạo.
2. Khi người khác suy tư, lao động trí óc.
Sự im
lặng là “vương quốc” của hoạt động trí óc. Nhờ đó mà có những kiệt tác,
sự cao thượng, sự hiểu biết, sự trưởng thành, sự hồi tâm,… Văn hào W.
Goethe xác định: “Tài năng được nuôi dưỡng trong cô tịch, còn chí khí
được tạo bởi những cơn sóng dữ của giông tố cuộc đời”. Thấy người khác
trầm tư mặc tưởng, đừng phá “khoảng riêng” của họ. Sự im lặng lúc đó
thực sự cần thiết và có ý nghĩa.
3. Khi người khác không hiểu mình.
Khi chưa được hiểu, chúng ta cần cởi mở và hòa đồng để người khác có
thể hiểu mình hơn – dù không thể hiểu hết. Nhưng nếu bạn cảm thấy người
ta thực sự không thể hiểu hoặc không muốn hiểu thì tốt nhất là im lặng.
Nếu không, những gì bạn nói có thể gây “dị ứng” hoặc hiềm thù.
4. Khi người khác nói về vấn đề mình không am hiểu.
Biết thì thưa thốt, không biết thì dựa cột mà nghe. Người khôn ngoan
chỉ nói những điều mình biết rõ và hoàn toàn im lặng đối với những gì
mình không biết hoặc mơ hồ. Đừng ảo tưởng mình là “bách khoa tự điển”.
Bác học A. Edison nói: “Điều chúng ta biết chỉ là một giọt nước, điều
chúng ta không biết là cả đại dương”. Còn hiền triết Socrates thừa nhận:
“Tôi không biết gì cả, đó là điều tôi biết rõ nhất”. Chỉ là người bình
thường, chúng ta càng cần khiêm nhường mà biết im lặng.
5. Khi người khác khoe khoang, lý sự.
Thùng rỗng kêu to. Càng hiểu biết người ta càng ít nói, thâm trầm và
cảm thông. Trong 4 phép toán, phép trừ là… “dễ” nhất, nhưng lại đầy ý
nghĩa. Chỉ vì ngu dốt nên mới độc đoán, khắt khe hoặc cố chấp. Khoe
khoang và lý sự là “đặc điểm” của đầu óc nông cạn, thiển cận. Dốt thì
hay nói chữ để cố che lấp khiếm khuyết của mình.
6. Khi người khác không cần mình góp ý kiến.
Đừng bao giờ “xía” vào chuyện của người khác hoặc tò mò chuyện của họ.
Vả lại, nói nhiều thì sai nhiều. Nói thiên lệch thì mất lẽ chính, nói
huênh hoang rồi đến chỗ đuối, nói xiên xẹo rồi đến chỗ sai trái, nói
giấu giếm sẽ đến chỗ cùng. Cibbon nói: “Đàm luận khiến người ta hiểu
biết, nhưng im lặng là trường học của sự khôn ngoan”. Im lặng còn là yêu
thương, tha thứ và là cuộc sống.
Tuân Tử dạy: “Im lặng, lắng
nghe, ghi nhớ, hành động và khôn ngoan là 5 cung bậc khác nhau của trí
tuệ”. Có thể coi đây là ngũ cung sống của cuộc đời. Tóm lại, im lặng là
một nghệ thuật kỳ diệu và là cách thể hiện văn hóa cao cấp.